พระไพศาล วิสาโล
หินผาแข็งกระด้าง เนื้อหยาบ ไร้รูปทรง ย่อมสลักเสลาให้เป็นพระพุทธรูปอันงดงาม พระพักตร์อิ่มเอิบ มีรอยยิ้มน้อย ๆ เส้นสายอ่อนช้อยได้ ใครที่แลเห็นย่อมชื่นชมความสามารถของประติมากร และอดพิศวงไม่ได้ว่าทำเช่นนั้นได้อย่างไร แต่หากถามประติมากรชั้นครู เขาอาจตอบว่าแท้จริงเขาได้เห็นพระพุทธรูปอันงดงามสถิตอยู่ในหินผานั้นตั้งแต่แรกแล้ว เขาเพียงแต่สลักเอาส่วนเกินออกมาเท่านั้น
เคยมีคนถามไมเคิล แอนเจโล ว่า เขาสลักประติมากรรมอันงดงามที่ตรึงใจผู้คน เช่น “ดาวิด” และ “เปียตา” ได้อย่างไร คำตอบของเขาก็คือ เขาเพียงแต่นึกเห็นประติมากรรมเหล่านั้นปรากฏอยู่ในแท่งหิน สิ่งที่เขาทำก็คือสลักเอาส่วนเกินออกมาเพื่อเปิดเผยสิ่งที่มีอยู่แล้วข้างใน
หินทุกก้อน แม้จะด้อยค่า ก็สามารถสลักเป็นพระพุทธรูปได้ทั้งนั้น เป็นแต่ขนาดหรือรูปลักษณ์เท่านั้นที่ต่างกัน นี้คือศักยภาพของหินทั้งมวล ที่ศิลปินผู้สามารถย่อมประจักษ์แก่ใจได้
ในทำนองเดียวกัน จิตของทุกคน ไม่ว่าหยาบหรือละเอียด ย่อมมีพุทธภาวะอยู่แล้วทั้งนั้น แต่พุทธภาวะนั้นจะปรากฏแสดงอย่างสมบูรณ์เป็นที่ประจักษ์หรือไม่ อยู่ที่เราจะสามารถเอา “ส่วนเกิน”ออกไปจากใจหรือไม่
ส่วนเกินนั้นมิใช่อะไรอื่นหากได้แก่กิเลส คือโลภะ โทสะ และโมหะ ซึ่งทำให้เกิดความยึดติดถือมั่นในตัวตน นำไปสู่การไขว่คว้าสิ่งอื่น ๆ มาพอกหนายิ่งขึ้น มิใช่แค่ทรัพย์สมบัติ ชื่อเสียงเกียรติยศ และอำนาจเท่านั้น หากยังรวมถึงอารมณ์หมักหมมนานาชนิด เช่น ความเศร้าหมอง ความท้อแท้ ความเซื่องซึม ฯลฯ ซึ่งแม้ไม่พึงประสงค์ แต่กลับจับตัวเกาะหนาในจิตใจ กลายเป็นความทุกข์
ส่วนเกินในจิตใจนั้น จะสลัดออกไปได้ ต้องเริ่มต้นจากการรู้จักสละสิ่งที่เป็นรูปธรรม ได้แก่ทรัพย์สิน ทีละเล็กละน้อย ด้วยการให้ทาน แล้วขยายสู่การสละสิ่งที่เป็นนามธรรม เช่น ความหวงแหน ความเห็นแก่ตัว ความโกรธ ด้วยอภัยทานและด้วยการรักษาศีล หรือการเอื้อเฟื้อเกื้อกูลผู้อื่น ที่สำคัญที่สุดก็คือการสละ (ความยึดติดถือมั่นใน) ตัวตน “ตัวกู” นั้นคือส่วนเกินที่บดบังเคลือบคลุมพุทธภาวะ ต่อเมื่อ “ตัวกู”สลายหายไป พุทธภาวะจึงจะปรากฏและเปล่งประกายให้ประจักษ์
ไม่ว่าหินชนิดใด สูงค่าอย่างหยก หรือไร้ค่าอย่างหินปูน หรือแม้แต่ไม้ ล้วนสลักเสลาให้เป็นพระพุทธรูปที่งดงามได้ฉันใด มนุษย์ทุกคน ไม่ว่ารวยหรือจน ฉลาดหรือทึบ ชายหรือหญิง ปกติหรือพิการ ก็สามารถบรรลุพุทธภาวะ หรือเข้าถึงความรู้แจ้งจนสิ้นทุกข์ได้ฉันนั้น
